Avhatakali Ndima 1

Ndima 1

Dzina ḽanga ndi pfi Avhatakali Mulaudzi, ndi dzula hafha Tshilamba. Ndi ṅwana wa vhuvhili ha hashu. Tanzhe ndi khaladzi anga Lutendo ane a khou shuma ngei Piṱori, Lupedzi ndi murathu wanga Tshilidzi ane avha kha Gireidi ya vhufumi ngei sekondari ya Nngweni. Ndi khou dzhena tshikolo kha gudedzi ḽa pfunzo dza nṱha ngei Yunivesithi Ya Mafharalala, ndi khou guda ṅwaha wa vhuvhili kha buḓo heḽi ḽa Mining and Environmental Geology. Ndi musidzana ane ho ngo tou lapfa-vho lini, na u khwaṱha thi ngo khwaṱha ndo tou eḓanela, muvhala ndi wonoyu u songo swifhalesaho wa dovha hafhu u si tswukese nga maanḓa, ndi musidzana wa maṱo mahulu, thi ngo tou naka holuya lwa phungo, ndo tou ṋaka lune arali ndi vhukati ha vhathu ndi a vhonala-vho.

U vha muswa wa musidzana a zwo ngo vhuya zwa leluwa na luthihi, na hone kha ndi tou ri u vha muswa a zwo ngo leluwa. Ngoho ndi tou tama arali ro ri u bebwa ra ṋekedzwa kubugwana ku re na vhulivhisi ha u ri sumbedza uri naa vhutshilo ho ima nga nḓila-ḓe. Ndi ralo ngauri nṋe vhutshilo ndo vhutshila, dzi phoswo ndo dzi ita. Ndo funwa nda funa, nda dovha nda vhaiswa na nṋe nda vhaisa-vho. Ndo tsa ndi tshi gonya ndi tshi khou gidimedzana na tshithu tshithihi, ndo vhaisa vhaṅwe vhathu musi ndi kati na u tshi ṱoḓa, ndo vhaisala nṋe muṋe fhedzi-ha a thi ngo tenda u laṱa fulufhelo ngauri ndo vha ndi na lutendo lwa uri ndi tshanga, ndo xelelwa nga vhumatshelo hanga musi ndi vhukati ha u ṱoḓa hetsho tshithu. Zwe zwa vhavhesa ndi zwa uri naho ndo lwa nga nḓila dzoṱhe, ndo fhedzisela ndi songo tshiwana, kha ndi tou ri ndo tshiwana fhedzi-ha tsho ḓa he tsha suvha zwanḓani zwanga. Tshithu tshenetsho tshi pfi lufuno, vhunzhi ha vhaswa ri tshilela tshone, dzi tsheo dzine ra dzi dzhia musi ri lufunoni, kanzhi ndi dzone dzine dza tshinya vhumatshelo hashu.

Ho swika he nda tou kanganyisea tshoṱhe nda balelwa na u ḓivha uri lufuno ndi mini. Ndo vha ndi tshi funa Roṋewa fhedzi na Rofhiwa ndo vha ndi tshi khou ḓi mu funa. Arali na ngoho muthu a tshi funa vhathu vhavhili, nṋe ndi ḓo ri ndi zwe zwa vha zwi tshi khou itea kha nṋe, ndi nga nṱhani ha lwone lufuno he nda ḓaḓa nda vho ḓi wana ndo lavhelesa lufu maṱoni.

Ndi kha ḓi tou zwi humbula zwavhuḓi sa u tou nga zwo itea mulovha, hovha hu nga mugivhela nga matsheloni. Ndo vha ndo farwa nga ṱhoho i tshi khou rema luṅwe, ndo ri ndi tshi lingedza u vula maṱo anga nda wana uri ndo eḓela tsini na muṅwe muthu, ndo mbo vusa ṱhoho nda wana muthu o eḓelaho na nṋe e muṱhannga. Ndo ṱinga-ṱinga nda wana uri lufhera holu ndi a lu ḓivha, ndo mbo ḓi zwi humbula uri hafhu phera dza vhana vha tshikolo dzi a fana dzoṱhe. Fhedzi-ha hoyu we a vha a tsini na nṋe ndo vha ndi sa mu ḓivhi na luthihi na lufhera holwu lwo vha lu si lwone lwanga ndo humbula nga u ralo nga u vhona zwifanyiso zwe zwa vha zwi kha luvhondo sa izwi kha lufhera lwanga ho vha hu si na zwifanyiso zwo ralo-ho.

Ndo mbo ḓi bva mmbeteni zwavhuḓi nga u ongolowa, ndo pfa mbilu yanga yo rula musi ndi tshi vhona uri ndi tshe ndo ambara zwiambaro zwanga, ngoho ndo vha ndi tshi tou nga ndi sa fa. Zwi ḓa hani uri nṋe ndi eḓele na muṱhannga ndi sa mu ḓivhi nda dovha ndi sa humbule zwauri ndo swika hani afha? Ngoho ndo vha ndina dziṅwe ṱhoni hedzo. Ndo mbo ḓi ṋangavhedza nda ya muṋangoni nda swika nda vula vothi, musi ndi tshi ri ndi bve ndo sokou pfa “Ralunako” ndo nga ndi sa dzhena fhasi, nṋe ndo mbo ḓi ri “Aa”

“Mulandu a tshi khou ṱavhanya u ṱuwa, hafhu nga nḓila ye ra ḓiphina ngayo madekwe ndo vha ndi songo vhuya nda lavhelela uri u ḓo buba nga u rali”

Muṱhannga o ri u ralo nda pfa ndo ḓaḓa nda vho sokouri “mini?” Ndo mbo ḓi vula vothi ngau ṱavhanya nda rwa ndi tshi sendedza.

Ngoho ndo pfa ndi tshi khou ḓishona, u tou eḓela na muthu ndi sa mu ḓivhi? “Hone ro vhuya ra shumisa zwitsireledzi naa?” Heyo ndi mihumbulo ye nda vha ndi nayo musi ndi tshi khou gidima. Ndo zwi limuwa musi ndo no vha tsini na rumuni yanga uri thina zwienda milenzheni, ni a ḓivha ndo pfa ndo nyama, ndo ri u lala nae nda fhedza nda basela nga u sia zwienda zwanga. Ndo swika nda khiulula vothi nda dzhena. Khonani yanga Nyadzani ane nda dzula nae rumuni ndo wana o dzula nṱha ha mmbete. A tshi mmbona a mbo ḓi thoma u ṅweṅwela. Nyadzani ndi ene ṱhama yanga ya u fa na u tshila. U bva henengei Tshilamba, hahawe a si kule na ha hashu na luthihi, ro aluwa roṱhe ra dzhena rothe tshikolo u vhuya u swika ṋamusi. O vha a tshi eḓana na nṋe nga muvhili, u naka o vha a wavhuḓi ṱhama yanga, o vha o tswuka a tshi tou nga u ṱamba nga mafhi thovhela.

“Zwo tshimbila hani?” O vhudzisa mbudziso iyo a tshi tou vhonala uri o takala. Nṋe ndo pfa ndo ḓaḓa ndi sa pfesesi uri u khou amba nga ha mini. “Ni kho tou zwi ambisa hani zwino inwi?” Ndi nṋe ndi tshi ralo musi ndo sinyalala tshoṱhe.

“Ndi khou ṱoḓa u ḓivha nga ha houḽa muṱhannga we na ṱuwa nae mulovha phathini, ndi khou ṱoḓa upfa zwidodombedzwa zwoṱhe.”

U tou amba ngoho ndo pfa Nyadzani a tshi kho tou ṋaṋisa uri ndi pfe ndi tshi khou ḓiṋengwa kha zwe nda ita zwone. “Ahuna zwidodombedzwa zwine nda ḓo ni vhudza zwone na zwa uri ndi khou humbela uri ni songo amba na nṋe lwa maḓuvha o vhalaho”

Ndo ralo ndi tshi khou dzhia zwishumiswa zwanga zwa u ṱamba nda ya lufherani lwa u ṱambela, ndo pfa uri ndi khou fanela u tou ṱamba hezwila zwa vhukuma. Ndo vha ndi tshi khou swaya phoswo Nyadzani kha nyeṱe hei ye nda vha ndi khayo nga uri ndi ene we a nkombetshedza uya phathini heiḽa, u ya zwi ḓivha uri nṋe thi muthu wa mahalwa fhedzi-ha o vha o tou ima lurandala a tshi ri kha ndi litshe u ḓiita mukegulu ndi ḓiphine-vho sa vhaṅwe, zwino ndi mini yenei ngoho? Ndo lila nga maanḓa musi ndi henefho, ndo vha ndi tshi khou balelwa u ṱanganedza uri nṋe Avhatakali Mulaudzi ndo ita zwa u dzekana na muthu ndi sa mu ḓivhi.

Hezwi ndi tshi khou ṱamba ndo vha ndi na mihumbulo minzhi ya uri vhathu vhe vha mmbona ndi tshi khou ṱuwa na uḽa muṱhannga vha ḓo mmbona hani. Ḽeneḽi senenga ḽi do bva musi ndi tshi khou ṱamba? Ndo ri u fhedza u ṱamba nda vhuyelela lufherani lwanga na Nyadzani, ndo wana Nyadzani o dzula nṱha ha mmbete wawe a tshi tou nga ovha o lindela nṋe.

“Ṱhama yanga ndi khou humbela pfarelo arali huna zwiṅwe zwi si zwavhuḓi zwo iteaho mulovha, hu tou vha uri nga murahu ha zwoṱhe zwe na ṱangana nazwo nṋe ndo vhona zwo fanela uri ni ḓifhelwe lwa tshifhinga nyana.”

Ndo sea tshiseo hetshiḽa tsha khole nda fhedza nda ima nda fara khundu. “Na tou nnditsha ndi tshi ṱuwa na muthu ndi sa mu ḓivhi ngoho Nyadzani? No vha no fanela no vha ṱhama yanga inwi, fhedzi inwi no ṋanga uri ndi khwiṋe na nṋe ndi tshi tshila kutshilele hoku ku no nga kwaṋu kwa vhuhule kwau tshimbila ni tshi eḓela na vhaṱhannga Yunivesithi yoṱhe hei”

Ndo ri u amba hezwo nda pfa ndi tshi khou ḓisola uri ndo zwi ambela mini. Nyadzani o mbo ḓi dzhia bugu dzawe nga u ṱavhanya a hanzhamedza vothi a bva.

Ndo ḓi sola nga maanda kha zwe nda vhudza Nyadzani, ndo vha ndi tshi tou vha na vhuṱanzi ho fhelelaho uri zwi khou mu vhaisa. Thi hani Nyadzani ndi muthu wa maḓikita na zwauri o no di eḓela na vhathu vho vhalaho fhedzi-ha ho vha hu si na thoḓea ya uri nṋe ndi zwi ambe, na zwauri maḓuvha ano o no shanduka tshoṱhe thama yanga sa izwi ene na muṱhannga wawe Phuluso vha tshi khou funana vhukuma. Ndo ambara zwiambaro zwanga zwa u eḓela nda dzhena nguvhoni, ndo vha ndi si na lutamo lwau ita tshithu ṋamusi. Ndo lingedza u fara khofhe fhedzi-ha zwa bala, muhumbulo wanga wo vha u tshi khou nkhumisela murahu kha zwifhinga zwi lemelaho zwa vhutshilo hanga.

Miṅwedzini ya rathi yo fhelaho nṋe ndo vha ndi musidzanyana o ḓitakalelaho ndi na muṱhannga ane nda khou seisana nae a no pfi Rofhiwa. Nṋe na Rofhiwa ro thoma u funana musi nṋe ndi tshi khou guda gireidi 10, Rofhiwa ene a tshi khou guda ṅwaha wawe wa u thoma Yunivesithi. Ndo ri ndi tshi khou guda murole wa Gireidi 12 ra ḓivhadzana kha vhabebi, ro vha ri tshi vho tou ḓivhea nga vhathu vhanzhi uri khuvhani ri khou funana, vhunzhi ha vhathu vho vha vha tshi ri tama, kana ndi zwe nṋe nda vha ndi tshi humbulisa zwone? Rofhiwa o vha ene muṱhannga we nṋe nda thoma u funana nae. Rovha ro fanela ro pembelela miṅwaha miṋa ya u funana ṋaṅwaha fhedzi-ha vhudzuloni ha hezwo, ṅwaha hoyu wo tou vha mathomo a vhufhelo ha vhutshilo hanga.

Ndo swika he nda humbulela uri hoyu Rofhiwa u tou nga u khou ita zwa u vhona vhaṅwe vhasidzana. Ndo swika he nda amba nae nga hazwo, ha ngo vhuya a ṱwa a tshi ḓi dina nga u ṱaṱa khani lini, o mbo ḓi mmbudza uri ene ndi kale a tshi khou ṱoḓa u ṱalana na nṋe fhedzi-ha o vha asa ḓivhi uri a zwi bve hani zwino o vhona uri o lumba a wana tshikhala tsha u zwi ita. O isa phanḓa ari nṋe ndi vho tou nga khaladzi khae na zwauri a si nṋe musidzana we a ḓi imisela u tshila nae vhutshilo hawe hoṱhe. Ndo vha ndi sa athu vhuya nda vhaisiwa nga heyo ndila u bva tshe nda bebwa. Ndo lila vhege yoṱhe ndi sa aweli, ndo vha ndi tshi khou balelwa u ya kiḽasini ndi tshi ṱwa ndo eḓela ḓuvha ḽothe. Nyadzani o lingedza nga nḓila dzoṱhe u nkhuthadza fhedzi-ha nṋe ndo vha ndi tshi khou sokou lila ndi sa fhedzi.

Ndo lingedza u mu luvheledza Rofhiwa a sa vhu ye a ṱoḓa u pfa tshithu a ri ene o dzhia tsheo yawe. Ndo vha ndi si tsha ita tshithu na ṱhama dzanga, hovha hu tshi vho nga tshipiḓa tshiṅwe tsha muvhili wanga tsho xela, hovho ndi vhutungu vhune thalano ya vhu disa kha muthu. Ho no fhela miṅwedzi ya rathi yoṱhe, fhedzi-ha ndi kha ḓi vha ndo mu ṱuvha, ndi kha ḓi tama uri a mpfounele a mmbudze uri u kho humbela pfarelo kha zwoṱhe, ndi amba uri ni litsha hani u funa muthu we na funana nae miṅwaha miṋa yoṱhe, hu na nḓila ya khwiṋe ya u zwi ita? Madekwe ho vha vhusiku hanga ha u thoma musi ndi tshi ya besheni na ṱhama dzanga, a tou vha mashudu mavhi ngauri a vhu ngo fhela zwavhuḓi. Ndi a zwi ḓivha uri Nyadzani o vha a tshi khou lingedza u thusa ngauri na ene zwi a mu vhaisa musi ndo bilufhala, ngoho ndi khou tea u mu humbela pfarelo.

Ndo humbula uri ndi khwiṋe ndi tshi tou murengela pizza u sumbedza uri ndi khou ḓisola u swika ngafhi, ndi a zwi ḓivha uri Nyadzani ha funi nyana uḽa. Ndo mbo ḓi lumba nda vuwa u itela uri ndi ṋambe ndi ye ngei ḓoroboni. Ḓuvha ḽ ovha ḽi tshi khou gotsha ḓula hafho nnḓa nga u ralo ndo mbo ḓi ṋanga u ambara kurukhu kuṱuku hokwu kune kwa vheiwa hafha kha thumbu, ndo ambara na luvese, milenzheni nda ambara maṱeki. Ndo vha ndi tshi khou pfa ndo no vha khwiṋe nyana malugana na hezwiḽa zwe nda vha ndi tshi khou humbula nga hazwo. Ndo bva rumuni nda livha ḓoroboni, bada ya u bva hafha gudedzini u ya ḓoroboni yo vha yo ḓala vhukuma naho ḓuvha ḽovha ḽi tshi khou fhisa lwo kalulaho, ndo swika ḓoroboni nda ya u renga pizza, u bva hafho nda humela murahu gudedzini.

Ndo ri ndi tshi swika rumuni nda wana Nyadzani o no vhuya. Ngoho ndo vha ndi sa ḓivhi uri ndi mu thome nga ngafhi. O vha o dzula nṱha ha mmbete o fara bugu ya zwifanyiso.

“Khonani yanga ndi khou humbela pfarelo kha zwe nda amba nga matsheloni, u tou amba ngoho nṋe ndo vha ndi tshi khou ḓi vhona mulandu kha zwe nda ita ndi ngazwo ndo bvisela vuvu kha inwi.” Ndo ralo ndo ima phanḓa hawe. O sokou fhumula anga ha ngo mpfa ndo mbo ḓi dovha nda isa phanḓa.

”Nyadzani nṋe na inwi ndi kale ri dzi ṱhama vhathu, ri songo tendela zwo iteaho nga matsheloni zwi tshi ri luṱanya”

O mbo ḓi ntsedza khofheni a ri “nṋe ndo vha ndi sa zwi ḓivhi uri inwi ni mmbona sa ḽihule.”

Ori u amba hezwo nda pfa a tshi kho tou mmbaisa mbilu, “A si hezwo vhathu nṋe ndo vha ndo tou dinalea fhedzi ndi khou humbela pfarelo mungana wanga.” “Taki wee, miṅwedzi ya rathi yoṱhe no i fhedza no sokou guludana hafha, no vha ni sa iti tshithu na tshithihi, u tou amba ngoho nṋe zwo vha zwo nnetisa ngazwo ndo ni kunga uri riye hangei phathini u itela uri ni hangwe nyana.” “Mpfareleni vhathu Nyadzi, ndo ni rengela na pizza uri ni mpfarele lufhanga, khei”

Ndo mbo ḓi mu ṋekedza bogisi ndi tshi khou ita na u ṅweṅwela, na ene Nyadzani o mbo ḓi ṅweṅwelavho. “Ndi a ni funa nga maanḓa Nyadzi, ngoho thi ḓivhi uri ndo vha ndi tshi ḓo tou pfi wa ha nnyi arali ni siho vhutshiloni hanga” “Na nṋe ndi ni funa zwone, hovha ho fanela ni tshi khou thoma u bika hu tshi kha ḓivha zwino ngauri pizza thi nga nifhi hei” “Ahuna zwithu zwo raloho, ri ḓo ḽa roṱhe kana ra shela mavu.” Ro mbo ḓi sea.